کارنامه یک ساله صنایع معدنی

[admin]

دنیای اقتصاد : صنایع معدنی در سال 1400 چه شرایطی را تجربه کرد؟ بی برقی، قطع گاز، پاندمی، جهش قیمت و جنگ اوکراین چه اثری بر تولیدکنندگان مواد معدنی و محصولات و فرآورده های این حوزه داشت؟ آیا از آمارهای تولید صنایع معدنی در این سال می توان به وضعیت این بخش پی برد؟ بررسی «دنیای اقتصاد» نشان می دهد سال 1400 برای صنایع معدنی کشور سال بی ثباتی و عدم اطمینان بود. در این سال کمبودهای زیرساختی ناشی از عدم به روزرسانی ساختارهای تولید و عرضه برق، آب و گاز همسو با توسعه صنایع معدنی فشار زیادی را به فعالان این بخش وارد کرد.

این وضعیت موجب شد تا از یک سو بنگاه های بزرگ بخش معدن مجبور شوند در پروژه های عظیم توسعه زیرساختی ورود کرده و متحمل هزینه های بسیاری شوند و از دیگر سو به دلیل قطع مکرر برق و گاز با کاهش درآمد روبه رو شوند. گرچه نقطه قوت این سال افزایش میزان صادرات محصولات معدنی و فلزات اساسی توسط بنگاه های بزرگ کشور بود، اما کمبودهای زیرساختی در کنار بخشنامه های خلق الساعه درباره نحوه فروش محصولاتی نظیر فولادخام و... به خریداران داخلی و خارجی موجبات محدودشدن درآمدهای ارزی صنایع را رقم زد. از جمله وقایع مهم سال1400 بخش معدن و صنایع معدنی، افول تولید در دو مقطع از سال در بنگاه های این حوزه بود که عمدتا ناشی از خاموشی سراسری برق یا قطع گاز بود. بزرگ ترین قربانی این وضعیت نیز ابتدا صنعت سیمان و سپس صنعت فولاد بود که فشار بالایی را از این ناحیه متحمل شدند و در مقایسه با سال 1399، مجبور شدند افت تولید چند صدهزار تن تا چندمیلیون تنی را تجربه کنند.

مرور داده های وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می دهد در سال 1400 دوازده نوع کالای مهم تولیدشده در بخش معدن و صنایع معدنی وضعیت نامتعادلی داشته اند. با اینکه برخی از این کالاها با رشد تولید روبه رو بوده و نسبت به سال 1399 آمار بهتری را به ثبت رسانده اند، اما در ارقام و کالاهای مهم، افول تولید ملموس و قابل توجه است. برای نمونه در بخش فولاد کل تولید به حدود 28 میلیون و 115 هزار تن محدود شده است. این عدد برای محصولات فولادی کمتر از این بوده و به حدود 25 میلیون و 127 هزار تن کاهش یافته است. در بخش سیمان نیز که ارزش افزوده قابل توجهی دارد، تولید کل کشور در سال 1400 به 63 میلیون و 76هزار تن عقبگرد کرده است. این یعنی به دلیل قطع برق و خاموشی های سال گذشته که یک بار در تابستان (از ناحیه برق) و یک بار هم در زمستان (از ناحیه گاز) به صنایع مختلف کشور تحمیل شد، تولید سیمان با افت 6میلیون تنی مواجه شد، تولید فولادخام کاهشی 500هزار تنی را تجربه کرد و کشور در بخش محصولات فولادی با نزول یک میلیون و 400 هزار تنی محصول مواجه گشت.

در بخش کنسانتره زغال سنگ نیز کشور با افت 225 هزار تنی محصول روبه رو شد تا در نهایت در کارنامه سال 1400 میزان تولید این محصول به سطح یک میلیون و 474 هزار تن عقبگرد کند. علاوه بر افت دو رقمی تولید کنسانتره زغال سنگ در کشور، تولید چینی بهداشتی در کشور نیز با نزول 5/ 14درصدی مواجه شده است.

صنایع داخلی این کالا در حالی در سال 1400 حدود 100 هزار تن تولید داشته اند که در سال 1399 تولید آنها از مرز 118 هزار تن گذشته بود. افت تولید ظروف شیشه ای به عنوان مصرف کننده بزرگ ماده معدنی سیلیس دیگر اتفاقی بود که در سال 1400 دامنگیر صنایع معدنی بود. در این کالا نیز کشور با توجه به افت 2/ 2درصدی تنها موفق به تولید 728 هزار و 600 تن محصول شد.

در کنار نیمه تاریک عملکرد صنایع معدنی در سال 1400، نیمه روشن این بخش هم نیازمند توجه است. این نیمه عمدتا ناشی از موفقیت کشور در رشد تولید آلومینیوم و مس و نیز افزایش تولید صنایع فعال در کشور در سه محصول شیشه جام، ظروف چینی و کاشی و سرامیک است.

در این سال با توجه به رشد قابل توجه بهای مس و آلومینیوم، افزایش تولید و جهش صادراتی بنگاه های تولیدکننده این دو فلز ملموس بود. در بخش مس، تولید کشور با 8/ 2درصد رشد در کالای کاتد روبه رو شد تا مجموع تولید این محصول در ایران در سال گذشته به 299 هزار تن برسد. رقمی که حدود 8 هزار تن بیش از تولید کل کشور در سال 1399 بوده است. در بخش محصول آلومینا، رشد تولید بالا نبوده و در سطح 7/ 0 درصد به ثبت رسیده است. ایران در سال 1400 توانسته در محصول آلومینا کمی بیش از 230هزار تن تولید داشته باشد. رقمی که در سال 1399 نیز در همین حد و حدود بوده است.

آنچه موجب جهش تولید بخش آلومینیوم ایران شده، شمش آلومینیوم و عرضه آن در بازارهای داخلی و خارجی بوده است. در این محصول ایران در کل سال 1400 به رشد ورای 25درصد رسیده تا تولید صنایع داخلی از مرز 571 هزار تن عبور کند. رشد 115 هزار تنی تولید شمش آلومینیوم آن هم تنها در یک سال دستاورد مناسبی است که باید آن را نقطه اوج صنایع معدنی کشور در سال 1400 اعلام کرد.

در بخش کاشی و سرامیک نیز عملکرد کشور به نسبت مناسب بوده است. در سالی که گذشت، تولید کاشی و سرامیک در ایران به میزان 5میلیون تن افزایش یافت. این میزان افزایش تولید سبب شد تا رشد کشور در این محصول به 3/ 1درصد برسد. این بخش که به شدت تحت تاثیر رکود و رونق حوزه مسکن و ساخت و سازهای عمرانی است، ارزش افزوده بالایی تولید می کند. طبق آمارهای صمت، کل تولید کشور در این محصول در سال 1400 معادل 455 میلیون و 885 هزار متر مربع بوده است. در کنار رشد اندک کاشی و سرامیک، رشد بالای شیشه جام قابل توجه است. کشور در سال 1400 در این محصول با رشد 4/ 17درصدی روبه رو شد که این موضوع احتمالا رشد بالای تولید سیلیس و سایر فرآورده های معدنی به کار رفته در تولید شیشه جام را بازگو می کند.

در این بخش کل تولید کشور در سال 1400 به ورای یک میلیون و 362 هزار تن رسیده که رقم قابل توجهی است و نسبت به سال 1399، بیش از 200 هزار تن افزایش تولید را بازگو می کند. از آنجا که تولید چینی آلات در کشور دامنه گسترده و سابقه دیرینه ای دارد، رشد تولید در بخش ظروف چینی خبر خوشایندی است. در این کالا کشور در سال 1400 توانسته رشد 1/ 8 درصدی را تجربه کند. این عدد به معنای افزایش حدودا 5هزار تنی در تولید و عبور از سطح تولید 61 هزار تن است. در سال 1399 کل تولید کشور در این کالا حدود 56 هزار تن بود. عملکرد تولید کشور در این 12 رقم کالا در حالی به این شکل به ثبت رسیده است که در سال گذشته وضعیت ماهانه تولید این محصولات گویای اثرپذیری بالای بخش معدن و صنایع معدنی از سیاست ها، تحولات جهانی و نیز اتفاقات سیاسی-اقتصادی- زیست محیطی است. در ادامه با بررسی فراز و فرود تولید محصولات معدنی طی روند 12 ماهه 1400، سعی می شود تحلیلی قابل قبول از چرایی بالا یا پایین رفتن میزان تولید در ماه های مختلف سال ارائه شود.

«دنیای اقتصاد» پیشتر در گزارشی تحلیلی نشان داده بود ترکیب چهار عامل «کمبود سرمایه درگردش»، «سختی دسترسی به قطعات و مواداولیه»، «مداخلات دولتی در سطح بنگاه» و «کمبود تقاضا در بازارهای داخلی و خارجی» موجب نوسان تولید در سال 1399 شده است.

 اثر این 4عامل در سال 1400 کماکان پابرجا بود و روی صنایع معدنی اثر ویژه ای داشته، به طوری که بسیاری از تحولات در نتیجه همین مسائل در این بخش بروز کرد، با این حال در سال 1400 نقش عامل خاموشی و قطع گاز به عنوان نهاده اصلی تولید معدنی به 4عامل قبلی اضافه شد و فضای سختی را برای تولیدکنندگان ایجاد کرد.

روند ماهانه محصولات معدنی

در فراز و فرود تولید محصولات معدنی و آمد و شد آنها رمز و رازهای بسیاری هست که فهم آن نیازمند تجزیه و تحلیل آمار تولید ماهانه این کالاهاست.

برای نمونه وقتی از بین 12 کالای تولیدشده در بخش معدن و صنایع معدنی 9کالا در تابستان با افت تولید روبه رو شده اند، اثر بی برقی بر بنگاه های داخلی کاملا مشخص می شود. در عین حال وقتی در اسفندماه نیمی از محصولات معدنی با افت تولید روبه رو شده و نیمی دیگر با رشد تولید به کار خود پایان داده اند، این موضوع خبر از اثرگذاری تحولات خارجی و رویه های داخلی بر میزان تولید کشور در کالاهای مذکور است. بیشترین اثرگذاری خاموشی برق بر 12کالای مختلف بخش معدن و صنایع معدنی در سال گذشته بر 2 کالای فولاد و سیمان بوده است. کاهش این دو کالا در برهه زمانی قطع برق در تابستان میلیونی بوده است. فولادخام که در اردیبهشت بیش از 7/ 2 میلیون تن تولید داشته در نتیجه قطع برق در ماه های خرداد، تیر و مرداد افت تولید جدی را تجربه کرده به طوری که محصول ماهانه این بخش به کمتر از نصف کاهش یافته و تا 33/ 1میلیون تن تنزل پیدا کرده است.

موضوعی که در نهایت باعث شد تا بخشی از اهداف صادراتی تولیدکنندگان داخلی محقق نشود. فولاد البته در شهریور دوباره به دوره رشد بازگشت و حدود 700هزار تن بیشتر از مرداد تولید کرد. این روند در ماه های مهر و آبان نیز ادامه پیدا کرد تا میزان تولید فولادخام کشور به ورای رقم 7/ 2میلیون تنی اردیبهشت ماه برسد. به این ترتیب تولید فولادخام در آبان 1400 به نقطه اوج سالانه رسید و از مرز 8/ 2 میلیون تن عبور کرد. این روند پس از آبان دوباره معکوس شد و تا پایان بهمن ادامه یافت تا در نهایت میزان تولید ماهانه فولادخام در کشور به مرز 2 میلیون تن عقب بنشیند. البته صنعت فولاد در اسفند با رشد حدودا 500هزار تنی فولادخام نسبت به بهمن1400، حجمی بالغ بر 2میلیون و 515 هزار تن تولید محصول داشت. البته این صنعت در اسفند1400 در بخش تولید محصولات و مقاطع عملکرد خوبی نداشته و با افتی محسوس نسبت به بهمن1400، حدود 2 میلیون و 35هزار تن محصول تولید کرده است. در این بخش یعنی محصولات فولادی، وضعیت مشابه فولادخام بوده و همان فراز و فرود، اینجا نیز تکرار شده است.

البته نقطه اوج تولید محصولات فولادی در شهریور تجربه شده جایی که تولید این محصول با عبور از سطح معمول خود، به نزدیک 3میلیون تن در ماه رسیده است. میزان تولید انواع محصولات فولادی پس از شهریور اما پیوسته نزولی و نوسانی بوده است، در واقع از شهریور تا بهمن 1400 افت تولیدی به میزان حدود 950 هزار تن تجربه شده تا در بهمن میزان این قبیل تولیدات به محدوده 2 میلیون تن برسد.

گزارش صمت همچنین نشان می دهد تولید کاتد مس هم نوسانی بوده و در محدوده زمانی خاموشی ها، کاملا تولید تحت تاثیر بی برقی قرار گرفته است، در واقع در ماه های ابتدایی سال 1400 تولید صعودی بوده و در خرداد میزان تولید مس کاتدی به 4/ 27هزار تن رسیده است. این عدد اما در نتیجه قطع برق تنزل پیدا کرده است.

 میزان تولید ماهانه کشور در این کالا در تیر و مرداد حدود 21 هزار تن بوده است، پس از رفع معضل در ماه های بعدی، تولید به قله خود در شهریورماه رسیدو تا 28 هزار و 900 تن افزایش یافت. تا پایان سال اما این رقم تکرار نشد و تنها در اسفند میزان تولید با اندکی رشد نسبت به بهمن ماه، از مرز 26 هزار و 200 تن گذشت.

مرور گزارش صمت بازهم موید اثرگذاری بی برقی بر تولید شمش آلومینیوم است. در سه ماهه نخست 1400 روند صعودی بوده و میزان تولید از 41 هزار تن در ابتدای سال و ماه فروردین به 52 هزار تن در خرداد 1400 رسیده است. در ماه های بعدی اما روند به سمتی رفته است که تولید شمش آلومینیوم کاهشی شده و ابتدا به 39 هزار تن و سپس به 42 تا 43 هزار تن در فاصله تیر تا شهریور رسیده است. نقطه اوج تولید ماهانه در این محصول در سال 1400 پس از طی شدن یک دوره نوسان، در بهمن 1400 اتفاق افتاده جایی که تولید به ورای 55 هزار تن رسیده است. افت اندک کشور در اسفند 1400 در زمینه تولید شمش آلومینیوم حدود 5هزار تن بوده است. تولید شمش آلومینیوم در این ماه حدود 51 هزار تن بوده است.

در محصول آلومینا وضعیت به شکل دیگری بوده و احتمالا قطع گاز اثر بیشتری بر این بخش از تولیدات معدنی کشور داشته است. تولید این محصول به طور کلی در کشور در محدوده مشخصی قرار داشته اما در دی و بهمن شرایط به سمتی رفته که کمترین میزان تولید ماهانه حتی به نسبت فروردین که نیمی از ماه تعطیل است رقم خورده و به 18هزار تن محدود شده است. رشد مثبت تولید آلومینا موجب شده تا در نهایت در اسفند1400 تولید آلومینا از مرز 6/ 19هزار تن بگذرد.

در مورد کنسانتره زغال سنگ نمی توان با اطمینان از اثرگذاری عواملی نظیر قطع برق یا گاز بر میزان تولید ماهانه سخن گفت. این محصول مهم معدنی البته در طول سال افت یا افزایش تولید داشته است، اما بنابر گزارش وزارت صمت، تولید این محصول در دی ماه به اوج خود یعنی تولید 139 هزار تنی رسیده است. کمترین میزان تولید ماهانه در این رقم خاص هم در ماه مهر با حدود 92هزار تن رخ داده است. در ماه اسفند هم در کل کشور از این محصول حدود 126هزار تن تولید شده که اندکی کمتر از ارقام تجربه شده در بهمن1400 بوده است.

از جمله خبرهای بد درباره بخش معدن افت شدید تولید سیمان بود. قرار بود سیمان در سال 1400 به سقف تولید 75 میلیون تن برسد اما نه تنها این هدف محقق نشد که ارقام تولیدی در سال 1400 حدود 6 میلیون تن کمتر از سال 1399 بود. کمترین میزان تولید ماهانه سیمان در ایام بی برقی در حد فاصل خرداد تا شهریور 1400 رقم خورد.

در تیرماه 1400 کمترین میزان تولید ماهانه به دلیل قطعی برق به ثبت رسید جایی که کل تیراژ خطوط تولید صنعت سیمان ایران تا 4میلیون و 235 هزار تن کاهش یافته است. البته در دی ماه نیز به دلیل قطع گاز و برق، افت تولید صنعت سیمان جدی بوده و تولید ماهانه این صنعت که در محدوده 6 میلیون و بیشتر قرار داشته، به 4میلیون و 452 هزار تن محدود شده است.

نقطه اوج تولید ماهانه در سال 1400در این کالا در اردیبهشت 1400 رقم خورده که عملکرد کشور به 6 میلیون و 214 هزار تن رسیده است.

با وجود روند نزولی تولید سیمان در کشور، در اسفند 1400 رشد حدود 2/ 1میلیون تن سیمان در کشور نسبت به ماه ماقبل آن ثبت شده است. گزارش رسمی وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می دهد در این ماه در مجموع بیش از 5 میلیون و 676 هزار تن سیمان در کشور تولید شده است.